نکاتی در مورد خلاصه نویسی

ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﺰارﻫﺎي راﯾﺠﯽ ﮐـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ دارﯾـﺪ، ﺗﻨﻬـﺎ ﯾـﮏ اﺑـﺰار ﻣﺠـﺰا ﻻزم دارد و آن ﻫــﻢ دﻓﺘﺮﭼــﻪ ي ﯾﺎدداﺷــﺖ ﻣــﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ازﺧﻼﺻــﻪ  ﻧﻮﯾﺴــﯽ در ﺑﺮﮔــﻪ ﻫــﺎي ﭘﺮاﮐﻨــﺪه و ﺑــﺪون ﺻــﺤﺎﻓﯽ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؛ ﭼﺮا ﮐـﻪ ﺑـﺎ   ﮔـﺬر زﻣـﺎن ﺣﺠـﻢ ﯾﺎدداﺷـﺖ  ﻫـﺎ اﻓـﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫـﺪ ﯾﺎﻓـﺖ و ﺗﺮﺗﯿـﺐ آن ﻫـﺎ  ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد ﮐﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﻣﺮﺗّـﺐ ﻧﻤـﻮدن آن  ﻫـﺎ، زﻣـﺎن و اﻧـﺮژي زﯾـﺎدي ﻣـﯽ ﻃﻠﺒـﺪ و ﮐـﺎري ﺧﺴـﺘﻪ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ. ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﯾﮏ ﺳـﺮ رﺳـﯿﺪ ﻗـﺪﯾﻤﯽ ﯾـﺎ دﻓﺘﺮﭼـﻪي ﯾﺎدداﺷـﺖ ﺑـﺎ اﻧـﺪازه ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮا  ي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ.

خلاصه نویسی کردن یک روش بسیار مفید برای بخاطر سپردن مطالب مختلف است.  یادداشت برداری از مطالب و خلاصه کردن آن‌ها به ما کمک می‌کند تا مطالعه و مرور بهتری داشته باشیم. غفلت از خلاصه نویسی معمولا باعث می‌شود که ما مجبور باشیم تمامی مطالب را از روی جزوه یا کتاب درسی خود مو به مو بخوانیم. یا اینکه هنگام خلاصه‌نویسی آنقدر مفصل می‌نویسیم که گاهی خلاصه‌ی ما از خود متن اصلی بیشتر می‌شود. درحالی‌که به سادگی و به کمک روش‌های خلاصه نویسی، می‌توانیم مطالب را به سادگی مطالعه یا مرور کنیم. خلاصه نویسی به ما کمک می‌کند تا بیشتر زمان خود را صرف مطالعه و مرور مطالب کنیم. یادگیری تکنیک‌هایی مانند نقشه کشی ذهنی باعث می‌شود بتوانیم حجم زیادی از مطالب را تنها در یک صفحه خلاصه کنیم. حال بیایید با هم ببینیم که برای خلاصه نویسی چه روش‌ها و سبک‌های مختلفی وجود دارد.

آنچه در این مقاله می‌آموزیم:

• سبک‌های متفاوت خلاصه نویسی
• تکنیک‌های خلاصه نویسی
• نقشه کشی ذهنی؛ بهترین ابزار خلاصه نویسی
• بایدها و نبایدهای خلاصه نویسی
• تمرین

آشنایی با روش های متفاوت خلاصه نویسی

بد نیست بدانید افراد برای خلاصه کردن مطالب، از سبک‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در ادامه ۳ سبکی که بیشتر توسط افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد را بررسی خواهیم کرد.

۱– تغییر لحن

یکی از معروفترین و پرکاربردترین روش های خلاصه نویسی که بسیاری از افراد از آن استفاده می کنند، تغییر لحن متن مورد نظر است. بارها برای ما پیش آمده که مطلبی را بارها و بارها مطالعه کرده ایم و آنرا یاد نگرفتیم. اما وقتی یکی از دوستان یا همکلاسی هایمان آنرا به زبان خودش برای ما بیان کرده، به راحتی آن را یاد گرفته ایم. این اتفاق در خلاصه نویسی هم می تواند بیفتد. شما کافیست لحن نوشته را به لحنی تغییر دهید که احساس می کنید آنرا ساده تر و بهتر یاد می گیرید. این کار حتی در بخاطر سپردن و به خصوص بیاد آوردن مطالب هم بما کمک میکند. وقتی مطلبی را به زبان خودمان بخوانیم مسلما حفظ کردن و یادآوری آن برای ما ساده تر خواهد بود.

۲– استفاده از کلمات هم معنی

ممکن است برخی از ما در هنگام مطالعه به یکسری کلمات برخورد کنیم که نتوانیم آنها را به راحتی یاد بگیریم یا به خاطر بسپاریم. در این مواقع ما به شما پیشنهاد  می کنیم که از دیگر کلمات هم معنی با آنها استفاده کنید. سعی کنید کلماتی را انتخاب کنید که بیاد سپردن و بخاطر آوردن آنها برای شما مشکل نباشد و در این امر به مشکل نخورید.

۳– در نظر گرفتن کلمات و نکات اصلی

بارها از اهمیت و تاثیر کلمات کلیدی صحبت کرده ایم. کلمات کلیدی نقش  بسیار مهمی را در خلاصه نویسی ایفا می کنند و تاکید کردن بر روی آنها بسیار اهمیت دارد. یکی از کارهایی که در هنگام خلاصه نویسی باید انجام دهیم این است که به دنبال کلمات کلیدی و نکات اصلی در متن اصلی باشیم. فراموش نکنید که خلاصه نویسی نسخه کوتاهتری از متن اصلی است و باید نکات مهم آنرا بیان کند. پیدا کردن کلمات کلیدی همچنین به ما در رسم نقشه‌های ذهنی نیز کمک خواهد کرد. چرا که در نقشه‌کشی ذهنی ما به جای بیان کل مطالب، صرفا با نکات مهم و کلیدی آن‌ها سروکار داریم.

روش های خلاصه نویسی ؛ تکنیک‌ها

اما علاوه بر سبک‌هایی که برای خلاصه نویسی وجود دارد، برخی تکنیک‌ها نیز برای انجام آن وجود دارد. ۴ روشی که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم در واقع همین تکنیک‌ها را شامل می‌شوند.

۱-  روش سرفصل نویسی

این روش یکی از ساده‌ترین راه ها برای خلاصه نویسی است. تقریبا همه افراد می‌توانند با استفاده از این روش به خوبی خلاصه نویسی کنند. اما سرفصل نویسی چیست؟ در روش سرفصل نویسی شما ابتدا باید ۴ تا ۵ مورد از مهمترین کلمات کلیدی مطلبی که در حال مطالعه آن هستید را پیدا کنید. سپس می‌بایست آن‌ها را مانند یک لیست یادداشت کنید. فراموش نکنید که زیر هر کلمه کلیدی چند خط جا بگذارید. چرا که در مرحله بعد قرار است زیر هر کدام از این کلمات کلیدی، چند کلمه یا عبارت مرتبط به آن‌‌ها را نیز بنویسید. این روش بیشتر به درد مواقعی می‌خورد که شما قصد دارید مطالب را به صورت کلی خلاصه نویسی کنید.

۲- روش یادداشت برداری کرنل

این بخش از روش های خلاصه نویسی که نام آن برگرفته از خود دانشگاه کرنل است می‌تواند تا حد زیادی خلاصه نویسی شما را متحول کند. در روش کرنل ما ابتدا کاغذ خود را به سه قسمت تقسیم بندی می‌کنیم. درست مانند شکل زیر

اما هر کدام از این قسمت‌ها مخصوص بخشی از مطالب است.

• همانطور که می‌بینید، ستون سمت راست به سرنخ‌ها و نکات کلیدی اختصاص دارد. اینجا محلی است که شما باید برای خود نشانه‌هایی بگذارید تا در هنگام مطالعه و مرور خلاصه‌های خود مطالب را به راحتی به یاد بیاورید.
• ستون سمت چپ جایی است که شما باید کمی جزئیات را در مورد کلمه کلیدی یا سرنخی که در ستون سمت راست نوشتید به آن اضافه کنید.
• قسمت پایین صفحه هم مربوط به گزارش کلی شما از متن، فصل یا جلسه‌ای است که در حال خلاصه کردن مطالب آن بوده‌اید.

بزرگترین مزیت روش یادداشت برداری کرنل نسبت به تکنیک قبلی، وجود جزئیات بیشتر در آن است. اما هنوز هم یک عیب بزرگ در این روش دیده می‌شود، نبود عناصر تصویری!

۳- نقشه کشی ذهنی

خب، رسیدیدم به اصل مطلب! نقشه کشی ذهنی یکی از بهترین روش های خلاصه نویسی به حساب می‌آید. از شیمی و فیزیک گرفته، تا فلسفه و ادبیات و حتی پزشکی و حقوق، زمینه تحصیلی شما هرچه که باشد، می‌توانید مطالب آن را به کمک نقشه‌های ذهنی خلاصه نویسی کرده و دسته بندی کنید. برای نقشه کشی ذهنی باید:

• ابتدا یک موضوع یا ایده را در مرکز صفحه قرار دهید.
• سپس مطالب کمی جزئی تر را به کمک شاخه‌هایی که در تصویر هم می‌بینید به آن متصل کنید.
• در مرحله بعدی شما باید همین کار را در مورد هر شاخه و جزئیات مربوط به آن تکرار کنید.

در کشیدن نقشه‌های ذهنی چند نکته بسیار مهم است. اول اینکه شما باید فقط از کلمات کلیدی برای کشیدن آن‌ها استفاده کنید. مورد دوم اینکه حتما از رنگ‌های مختلف برای کشیدن نقشه ذهنی خود استفاده کنید. و سوم اینکه حتما نقشه‌های ذهنی را بعد از مدتی مرور کرده و باز هم ویرایش کنید.

نقشه کشی ذهنی نه تنها به شما کمک می‌کند تا بخش زیادی از مطالب را به شکل کاملا اصولی دسته بندی کنید، بلکه به کمک آن می‌توانید همه این مطالب را تنها در یک برگه کاغذ جمع آوری کنید. علاوه بر این، شکل بصری و وجود رنگ‌های مختلف در نقشه‌‌های ذهنی، یادگیری و یادآوری مطالب موجود در آن‌ها را برای ما ساده‌تر خواهد ساخت.

۴- درست کردن اسلاید

بیشتر ما به خصوص زمانی که قرار است در دانشگاه یا مدرسه کنفرانسی ارائه بدهیم، از این تکنیک استفاده کرده‌ایم. برای اینکه اسلاید‌هایی خوب و اصولی بسازیم، باید اول به یاد داشته باشیم که قرار نیست تمام مطالب در اسلاید‌ها آورده شوند. علاوه بر آن بهتر است که به طراحی اسلایدهای پاورپوینت خود نیز اهمیت بدهیم. درست کردن اسلاید اگرچه به خاطر جذابیت تصویری آن کار را برای حافظه ساده می‌کند، اما به شدت وقتگیر است. ضمن اینکه اگر مطالب زیادی داشته باشیم، ساخت اسلاید زمانی بسیار زیادی از ما خواهد گرفت. برای همین هم ما در بین تمام روش‌های گفته شده، همچنان نقشه کشی ذهنی را پیشنهاد می‌کنیم.

روش های خلاصه نویسی : باید ها و نباید ها

خلاصه نویسی هم مانند نقشه کشی ذهنی نیازمند رعایت نکات و قوانینی است که می‌توانند به ما در انجام آن کمک کنند. ما باید برخی نکات را حتما انجام دهیم، و بالعکس برخی دیگر را هیچوقت انجام ندهیم.

۱-  پیش‌خوانی را فراموش نکنید

این کار باعث می شود شما یک دید کلی نسبت به متن پیدا کنید و بتوانید به مراتب راحت‌تر خلاصه نویسی را انجام دهید. پیش‌خوانی همچنین به شما در پیدا کردن مطالب و نکات اصلی هم کمک بسیاری می‌کند. سعی کنید در هنگام خواندن متن زیر نکات مهم آن خط بکشید تا در هنگام خلاصه نویسی راحت‌تر آنها را پیدا کنید. بد نیست بدانید به کمک دانش تندخوانی می‌توانید مطالب را سریعتر و دقیقتر بخوانید. پس بهتر است به مقاله ترفندهای تندخوانی بروید و با برخی از تکنیک‌های این مهارت آشنا شوید.

۲– از توضیح اضافی بپرهیزید

گاهی اوقات پیش می آید که ما در هنگام خلاصه نویسی کردن آنقدر با وسواس سعی میکنیم که تمام مطالب را در خلاصه خود بیاوریم، که در نهایت حجم خلاصه نویسی ما با متن اصلی یک اندازه می‌شود. یادتان نرود که در خلاصه نویسی تنها نوشتن نکات مهم و کلیدی الویت دارد. این نکات باید به نوعی نوشته شوند که ما را به یاد دیگر جزئیات مهم بیاندازند. علاوه بر آن جزئیات بیشتر می‌تواند ما را در هنگام مرور و مطالعه‌ی دوباره دچار گیجی و مشکل کند. بهتر است تا جایی که می‌‌توانید مختصر و مفید بنویسید تا بعدا دچار مشکل نشوید.

۳– حتما خلاصه خود را پس از نوشتن بازخوانی کنید

احتمالا برای شما هم این اتفاق روی داده است که پس از سخنرانی کردن در یک جمع مهم و یا در هنگام سوال به یاد مطالبی افتاده‌اید که خود را برای آنها آماده نکرده بودید. این اتفاق معمولا زمانی می‌افتد که شما زیاد از حد از متن  خلاصه خود مطمئن هستید و دیگر آنرا چک نمی‌کنید. غافل از آنکه یک مطلب مهم را سهوا یادداشت نکرده‌اید. حتما بعد از اتمام خلاصه‌نویسی آنرا با متن اصلی تطبیق دهید و ببینید آیا تمام مطالب مهم را نوشته‌اید.

۴- از جذابیت تصویری غافل نشوید

بارها توضیح داده‌ایم که حافظه ما در به خاطر سپردن تصاویر بسیار بهتر از متن عمل می‌کند. برای اینکه بتوانید خلاصه نویسی جذابتری داشته باشید، بهتر است که حتما از عناصر بصری هم در آن استفاده کنید. برای مثال استفاده از رنگ‌ها، علاوه بر جلوگیری از خستگی ذهن، یادگیری و یادآوری را برای شما لذتبخش تر خواهد کرد. همچنین اگر خلاصه‌نویسی شما از شکل خاصی پیروی کند، به خاطر سپردن آن برای حافظه دیداری ما ساده‌تر خواهد بود. در واقع یکی از دلایل برتری نقشه‌کشی ذهنی بر سایر تکنیک‌های گفته شده هم همین موضوع است. نقشه‌های ذهنی به دلیل شکل ظاهری و همچنین استفاده از رنگ‌های مختلف در رسم آن‌ها، به ما کمک می‌کنند تا مطالب را به شکل عمیق‌تری به ذهن و حافظه خود بسپاریم.

نمونه نقشه ذهنی برای تغییر رفتار. نکته مهم: نقشه‌های ذهنی برای خلاصه کردن مطالب غیر درسی هم کاربرد فراوان دارند.

ما در این مطلب خلاصه نویسی کنکور را برای تمامی درس‌های عمومی و تخصصی به شما توضیح می‌دهیم. اما قبل آن باید یاد بگیرید که چگونه خلاصه‌نویسی را انجام دهید. چگونه خلاصه‌نویسی کنیم:

1.      خط کشیدن زیر مطالب مهم

بسیاری از داوطلبان، خلاصه‌نویسی را همراه با روش‌های مختلفی انجام می‌دهند. اغلب دانش‌آموزان همراه با خلاصه‌نویسی از خط کشیدن زیر مطالب مهم استفاده می‌کنند. آن‌ها مطالب و مفاهیم مهم را با رنگ‌های مختلف جدا می‌کنند. این بدین معنی است که عباراتی که ارزش بیشتری دارند با یک رنگ خاص زیرشان خط می‌کشند. مفاهیمی که ارزش کمتری نسبت به عبارات مهم دارند را با رنگ‌های دیگر جدا می‌کنند. این دانش‌آموزان معمولا علاقه دارند هر آنچه که در کتاب وجود دارد را مو به مو حفظ کنند و یاد بگیرند. دانش‌آموزان هنگام امتحان یا جمع بندی کنکور به سراغ کتاب می‌آیند و جملات مهم را با این روش مطالعه می‌کنند.

2.      لحن صمیمانه و ساده

یکی از مهم‌ترین کارهایی که برای خلاصه‌نویسی باید انجام دهید، استفاده از لحن ساده است. شما یک مطلب را می‌خوانید ولی متوجه کلمات و عبارت متن نمی‌شوید. خب در این شرایط باید چه کاری انجام داد؟ دانش‌آموزان باید عبارت را بخوانند و آن را به خودشان توضیح دهند. سپس با لحن محاوره‌ای و ساده به زبان خودشان مفهوم را یادداشت نمایند. این شیوه خلاصه‌نویسی کمک می‌کند تا داوطلب قبل از کنکور سراسری تمامی مطالب را به زبان ساده و آسان یاد بگیرد. این روش بدون شک بهترین روش برای خلاصه‌نویسی کنکور است.

3.      کلمات و جملات مهم

یکی از مهم‌ترین نکاتی که هنگام خلاصه‌نویسی باید به آن دقت کنید، نوشتن کلمات و جملات مهم است. اگر می‌خواهید در کنکور عملکرد مناسبی داشته باشید باید تمامی جملات و کلمات مهم را در خلاصه‌نویسی یادداشت کنید. شما خلاصه‌نویسی را انجام می‌دهید تا در زمان کنکور مجبور نباشید دوباره به سراغ کتاب‌ها بروید و آن‌ها را مطالعه کنید. بهترین روش برای خلاصه نویسی، نوشتن کلمات مهم و عبارات اصلی است. این موضوع موجب می‌شود شما قبل کنکور فقط قسمت‌های مهم کتاب را مطالعه و مرور کنید. کلمات مهم و کلیدی اصلی‌ترین قسمت خلاصه‌نویسی هستند بنابراین آن‌ها را به هیچ عنوان فراموش نکنید.

4.      استفاده از کلمات هم معنی

معمولا کلماتی که در کتاب درسی وجود دارند برای داوطلبان قابل درک نیستند. بنابراین باید با این کلمات به صورت دیگری رفتار کنیم. زمانی که معنی کلماتی را نمی‌دانید به هیچ عنوان از آن‌ها در خلاصه‌نویسی استفاده نکنید. این موضوع موجب می‌شود که خلاصه‌نویسی دیگر ساده نباشد. سعی کنید از کلمات هم معنی هنگام خلاصه نویسی استفاده کنید. اگر معنی کلماتی را نمی‌دانید یا معنی آن‌ها برای شما دشوار است کلمات هم معنی پیدا کنید تا برایتان ساده باشد. بنابراین یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه داشته باشید استفاده از کلمات هم معنی ساده در خلاصه‌نویسی است.

5.      بازخوانی خلاصه‌نویسی

خلاصه نویسی کنکور باید طبق اصول خاصی انجام شود. این بدین معنی است که دانش‌آموزان و داوطلبان باید اهمیت خاصی به نوشتن خلاصه‌نویسی دهند. شما باید بعد از اینکه خلاصه‌نویسی را یادداشت کردید آن را دوباره بخوانید. بازخوانی خلاصه‌نویسی این اطمینان را می‌دهد که تمامی نکات مهم را یادداشت کرده‌اید. خلاصه‌نویسی خود را دوباره مرور کنید و اگر لازم بود نکات مهم دیگری را نیز اضافه کنید.

6.      حاشیه نویسی

بسیاری از داوطلبان و دانش‌آموزان همراه با خلاصه نویسی کنکور از حاشیه نویسی در کنار کتاب نیز استفاده می‌کنند. این بدین معنی است که دانش‌آموزان نکات مهم را در یک دفترچه جداگانه برای خلاصه‌نویسی یادداشت می‌کنند و بقیه موارد را در کتاب درسی یا دفتر خود حاشیه نویسی می‌کنند. این روش نیز برای کنکور بسیار ارزشمند و مهم است زیرا داوطلبان با این روش تمامی نکات را دسته بندی می‌کنند. حاشیه نویسی مطالبی که ارزش کمتری دارند در زمان نزدیک به کنکور می‌تواند مطالب را در ذهن داوطلب روشن کند.

7.     منظم و دسته بندی شده

زمانی که برای کنکور یا امتحانات کلاسی از خلاصه نویسی استفاده می‌کنید باید خلاصه‌ها را منظم و دسته بندی شده یادداشت کنید. دانش‌آموزان باید برای هر درس یک خلاصه‌نویسی جداگانه داشته باشند و برای هر بخش یا مفاهیم، خلاصه‌نویسی را جدا یادداشت کنند. این موضوع موجب می‌شود که دانش‌آموزان به مطالبی که می‌خواهند به راحتی دسترسی داشته باشند.

8.     استفاده از هایلایت

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در خلاصه نویسی کنکور باید به آن توجه کنید، استفاده از هایلایت است. دانش‌آموزان می‌توانند برای خلاصه‌نویسی‌های خود از هایلایت‌های رنگی استفاده کنند. به عنوان مثال اگر در خلاصه نویسی با نکاتی مواجه شدید که آن‌ها را به خوبی بلد نیستید مطالب را با یک هایلایت جدا کنید تا بعدها زمانی که دوباره خلاصه‌نویسی را مرور می‌کنید آن مطالب را با دقت بیشتری مطالعه کنید.

مزایای خلاصه‌نویسی کنکور

• مرور تمامی درس‌ها با استفاده از خلاصه‌نویسی آسان‌تر می‌شود.
• یادگیری بهتر و راحت‌تر صورت می‌گیرد.
• شما دیگر نیازی ندارید که به سراغ کتاب بروید و تمامی مطالب را از اول مرور کنید.
• دقت داوطلب حین مطالعه خلاصه‌نویسی افزایش می‌یابد زیرا قبلا تمامی این نکات را با دقت یادداشت کرده است.
• شما می‌توانید قبل از کنکور یا شب امتحان، خلاصه‌نویسی‌های خود را بدون استرس مطالعه کنید.
• حجم خلاصه‌نویسی در مقایسه با مطالب کتاب بسیار کمتر است.
• خلاصه نویسی برای جمع بندی کنکوراهمیت بسیار زیادی دارد و نقش مهم در جمع‌بندی نهایی را ایفا می‌کند.